Pozitif Eğitim Nedir?

Bu yazımda köpek eğitimi ve köpek eğitmenleri hakkında yaygın olarak yanlış bilinen ya da istismar edilen bir konuya değineceğim: Pozitif Köpek Eğitimi. Bu yazımı okumadan önce  Köpek Eğitmeni Nasıl Bulunur? - 1 ve Köpek Eğitmeni Nasıl Bulunur? - 2 başlıklı yazılarımı da okumanızı tavsiye ediyorum.

Köpeklerde Pozitif Eğitim Nedir?

Son yıllarda dilimize girmiş ve hatta pelesenk olmuş kavramlardan biri Pozitif Köpek Eğitimi. Peki gerçekten ne olduğu hakkında; ne işe, ne kadar, nereye kadar yaradığı hakkında gerçekten bilgi sahibi insan sayısının iki elin parmaklarını geçmeyecek kadar az olduğunu söylesem size? Bu kavramın bu kadar yaygın ve olur olmaz her yerde kullanılmasının sebebi, "Pozitif" sözcüğünün köpek sahibinin gözündeki "Pozitif" etkisi elbette ;)

Bu sözcüğü duyan köpek sahibinin gözünde internetten, sağdan soldan okuyup duyduklarıyla beraber bir algı oluşuyor. "Pozitif eğitimde ödüle dayalı bir eğitim görüyor, diğer yöntemlerde köpeğimi dövecekler". Şimdi bir gerçeklik payı var bu söylemde. Aslında kendi gerçeğini yaratan bir söylem. Şöyle ki, doğru düzgün hiçbir birikime sahip olmayan insanlarca onca yıl dövülen, hırpalanan, ezilen, olur olmaz yöntemlerle cezalandırılan köpekleri hepimiz gördük, duyduk ve işittik. Bugün bile telefonda bilgi alırken "kıyamıyoruz o yüzden eğitemedik" cümlesinin alt metninde, köpeğimizi eğitmemiz için ona kıymamız gerekiyor algısı yatıyor. Şimdilerdeyse insanlar birdenbire bu saçma sapan yöntemleri kullanmayı bıraktığını söyleyince, pozitif eğitmen oluveriyor. Dolayısıyla ben bu pozitif sözcüğünü köpek eğitmeniyim diyenlerin günah çıkarma sıfatı olarak algılıyorum. Köpek eğitmeninin başına pozitif sözcüğünü getirip "Pozitif eğitmenim" dediklerinde o pozitif sözcüğü sıfat oluveriyor, mesleğin onurunu kurtarmayı değil yanlış uygulamalar nedeniyle insanların zihnindeki köpek eğitmeni algısından kendilerini sıyırmış oluyor, köpek sahiplerinin kafasına yıllardır kazınmış tüm o kötü köpek eğitmeni algısından kurtuluyorlar; bunu fark eden de bu sözcüğe sarılıyor, denize düşen misali.

İsterseniz bunu kısa bir araştırmayla siz de görebilirsiniz. Arama motorlarına "Pozitif Köpek Eğitimi Nedir" yazıp aratın. Çıkan sayfalardan 10 tanesini okumanız sizin için kâfi olacaktır. Zaten pek çoğu kopyala-yapıştır yöntemiyle oradan oraya taşınan aynı yazılar. "Pozitif Eğitim nedir?" diye aratıyoruz, sonuç olarak "Köpeğinizi dövmek çok yanlıştır, burnunu çişe sokmak pozitif eğitimde yoktur, gazete kağıdıyla poposuna vurmayız biz köpeklerin" gibi zaten eğitimle yakından uzaktan alakası olmayan uygulamalar reddediliyor. "Köpek eğitimi ne değildir?" başlıklı bir yazı yazsalar içeriği yine aynı olur. O halde pozitif eğitim metodları hakkında doğru düzgün bilgiye ulaşamıyorsunuz. En sonunda "Ödüle dayalı eğitimdir, köpeğin iyi davranışları ödüllendirilir, kötü davranışları için görmezden gelme kullanılır, kesinlikle fiziksel ceza verilmez" diye yuvarlak birkaç söz edilir. "Fiziksel ceza verilmez" cümlesiyle, yine hayvan sahibinin gönlü alınıyor aslında inceden.

Öğrenme teorileri hakkında doğru düzgün bir şey bilmeden her yerde "Ben pozitif eğitmenim" demek cesaret istiyor aslında. Ancak cehalet, cesareti beraberinde getirir ya, prim yapan bu sözün doğrusunu göstermek ya da uygulamak yerine, pastadan pay almak isteyen herkes bu yalana ortak oluyor. Yanlış anlamayın, Pozitif Eğitim yalandır demiyorum, yalan olan; pozitif eğitim hakkında bilgi sahibi olmadan pozitif eğitmen olduğunu iddia etmektir. Ha "Pozitif eğitmenim!" deyip köpeği alır almaz boğma tasmayı boynuna geçirenlerden bahsetmiyorum bile. Onlar en basitinden dolandırıcı.

Nedir peki bu pozitif eğitim? Pozitif eğitim kavramı, adını Skinner'in davranışsal kuramındaki pozitif pekiştireç'ten alır. Öğrenme teorilerinin temellerinden sayılan davranışsal kuramı anladığımızda, pozitif eğitim diye lanse edilen eğitim metodunun, Skinner'in davranışçı kuramının bir kısmının köpek davranışlarına adapte edilmesi ile ortaya konan bir yöntem olduğunu anlayabiliriz. Kuramı en kısa haliyle özetlemek gerekirse:

Pozitif Pekiştireç veya Ödül: Ödüllendirilen tepkilerin tekrarlanma eğilimi vardır.

Negatif Pekiştireç: Acı veren veya istenmeyen bir durumdan kurtulacak tepkilerin tekrarlanma eğilimi vardır.

Sonlanma veya pekiştireçsiz: Pekiştirilmeyen davranışların tekrarlanmama eğilimi vardır. İstenmeyen davranışları gözardı etmek onların sonlanacağını gösterir.

Cezalandırma: Acı veren ya da rahatsız edici bir durumla sonuçlanan davranışların tekrarlanma eğilimleri vardır. İstenmeyen bir hareketi yapan öğrenciye verilen ceza o anda hareketi sonlandırsa bile, ilerde hareket tekrarlanacaktır.

Skinner'in bu teorisinden yola çıkılıp, yine onun da öngördüğü sebeplerle cezalandırmayı ve negatif pekiştireçleri ortadan kaldırdığını iddia eden, tamamen pozitif olduğu söylenen bir eğitim metodudur pozitif eğitim. Peki ya pozitif eğitimde negatif kullanılmıyor mu? Elbette kullanılıyor, fakat Skinner'in tanımlarına göre değil :) Bu yazının bir köpek sahibi için yeterince anlaşılır olmasını istiyorum. Bu nedenle şunu söylemek durumu yeterince anlaşılır kılacaktır. Burada pekiştireçsiz olarak tanımlanmış "görmezden gelme" metodu, pozitif köpek eğitmenlerince uygulanan bir yöntem. Peki ya Skinner'in kuramının bu kadar masum olmadığını söylesem size? Çünkü bu kuram, sadece gözlemlenebilir davranışları ele almaktadır ve canlının zihinsel ve psikolojik süreçlerini göz ardı ettiği için daha sonra diğer teorisyenlerce sıkça eleştirilmiştir. Yani sizin gözünüzle görmediğiniz kısımda ne olduğu hakkında fikir sahibi değilsiniz. Örneğin bu öğretim tekniğinin canlının zeka gelişimini sınırlandırdığını iddia etmek son derece olağan.

Amacım pozitif eğitim metodlarını kötülemek ya da öcü gibi göstermek değil. Zira ödüllendirmeyi de görmezden gelmeyi de eğitimde çok sık kullanan eğitmenlerden biri de benim. Fakat aynı zamanda daha önce kazanılmış istenmeyen her davranışı Skinner'in tabiriyle negatif pekiştireç kullanmadan çözmenin bazen çok zaman alabileceğini ve her tür eğitimin bu metotla bağdaşmayacağına dikkat çekmek istiyorum. Örneğin agresif eğilimleri pekiştirile pekiştirile bu davranışları iyice kalıcı hale gelmiş bir Rottweiler hayal edin. Ağırlıklı olarak 8-10 yaş arası çocuklara saldırıyor. Görmezden gelme metodunu kullanarak acaba bu sorunu çözmek istersek sorun çözülene dek kaç çocuğu tehdit altında bırakırız? Bunu çözmek için kaç çocukla, ne kadar zaman çalışmamız gerekir? Çalışacak çocukları nereden bulacağız? Bu sadece kafanızda somutlamak için bir örnek.

Zaten pozitif köpek eğitmeni olduğunu ısrarla vurgulayan kişilerden bu gibi davranışları öğrenmiş köpeklerle ilgili destek almak istediğiniz ya da koruma gibi özel eğitim hizmetleri almak istediğinizde genellikle reddederler. Dünyada pozitif yöntemle koruma çalışan kişi sayısı bir elin parmaklarını geçmez. Çünkü bu gibi işlerin altından sadece pozitif metotlarla kalkmak sanıldığı kadar kolay değildir hatta bazılarında imkansızdır.

Sorun çözmedeki yavaşlığı ve zayıflığı nedeniyle bu köpek eğitim metodu, sorunların hiç ortaya çıkmamasını hedef alır ve köpek henüz yavruyken başlatılmalıdır. Böylece daha ekonomik ve sorunsuz bir köpeğiniz olur. Ancak şunu bilmekte fayda var, hiçbir köpek eğitim yöntemi, ezberlenecek ve her köpekte işe yarayacak %100 çalışan sihirli formül değildir. Köpek eğitimi, köpeği ve sahibi tanımayı, davranışlarının neden ve sonuçlarını anlamayı ve onlara en uygun çözümleri üretebilmeyi gerektiren bir eğitim alanıdır.

Üniversitemin girişinde koskoca bir heykel vardı, adı yükseliş heykeli olan bu heykelin altında Thomas Aquinas'ın 13. yüzyılda söylediği bir söz yazardı: "Timeo hominem unius libri." yani: "Tek kitabı olan kimseden korkarım." İşte bu yüzden tek bir düşünceye ve yönteme fanatikçe bağlanan kişilere karşı sıcak bir tavır beslemiyorum. 

Umuyorum bu yazı pozitif köpek eğitimi hakkında kopyala-yapıştır yazılardan daha faydalı olmuştur sizin için. Ben kendimi asla "sadece pozitif yöntemler kullanan bir eğitmen" olarak lanse etmedim, bundan sonra da etmeyeceğim. Eğitimlerde kullanılacak her yöntemi tek tek köpek sahiplerine anlattığım ve onların istemediği hiçbir yöntemi uygulamadığım ve onlara uygulatmadığım için bu konuda herhangi bir ticari kaygıyla hareket etmeme gerek olduğunu da düşünmüyorum.

Oktay GÜLSAÇAN

Köpek Eğitmeni

İzmir - 2011